گورستان غریبان

رمان لحظات روبه مرگ سروان ديروز و سرمايه دار امروزي را روايت مي كند كه گذشته انقلابي پرفراز و نشيبي داشته و حالابه خوبي مي داند كه چه كرده و چه يادي از او برجا مي ماند. آرتميو كروز بر تخت احتضار است و آخرين لحظات زندگي اش انباشته از تصاوير گذشته. رمان در ذهن او مي گذرد و وقايع و رويدادهاي مربوط به سرگذشت آرتميو كروز را به صورت جريان سيال ذهن بازگو مي كند. هر فصل از زندگي او برشي از ذهنيت و شخصيت وي را مي نماياند. او يك افسر شورشي و انقلابي در جريان جنگ داخلي مكزيك بوده كه از آرمان گرايي و مبارزه جويي به ثروت اندوزي و سركوبگري رسيده است. او كسي است كه با استفاده از افتخارات دروغين گذشته و سرپوش گذاشتن بر خيانت هاي انساني و كوتاهي هاي انقلابي اش، به مردي بانفوذ و شهره شهر بدل شده است. قراردادهاي اقتصادي بزرگ منعقد مي كند، از رانت هاي دولتي سود مي جويد، صاحب روزنامه و تريبون است، به سركوب اعتراضات دست مي زند و هرچه زمان مي گذرد، از روح انقلابي تهي و داراي خوي غيرانساني و ضدآزادي خواهي مي شود. او چند قدم مانده به مرگ، به خوبي متوجه نگاه و داوري اطرافيانش است؛ اطرافياني كه سال ها او را تحمل كرده و با خيانت ها و پليدي هايش ساخته اند. مي داند كه روي دلسوزي همسر و دخترش نبايد تكيه كند و دليلي براي سوگواري آنها بعد از مرگش وجود ندارد. آرتميو كروز همه پل ها را پشت سرش خراب كرده و در اين وضع مرگ را به زندگي ترجيح مي دهد. او به خوبي مي داند كه گذشته اش پاك شدني نيست و آبي كه ريخته ديگر به جوي بازنمي گردد.
    آرتميو كروز نمادي از دگرديسي يك انقلابي است. شخصيت او نمايانگر زوال قدرتي است كه از يك انقلابي زاده شده و او را به يك قهرمان تبديل كرده و سپس به دست كساني چون خودش به فساد و سوءاستفاده هاي گوناگون منتهي شده و رو به افول گذاشته است. وضعيت رقت انگيز او بر تخت احتضار درحالي كه زبان و دستش از حركت عاجز است، به خوبي سرنوشت قدرت او را به ما مي نماياند. اين رمان سيماي قهرمان ديروز را به تصوير مي كشد كه به قدرتمند و سرمايه دار فردا تبديل شد و سيمايي دگرگونه يافت. آرتميو كروز سيماي نسل جديد اربابان به قدرت رسيده در آمريكاي لاتين را ترسيم مي كند كه حريصانه به سرمايه و قدرت چنگ زدند و خود به عناصري تبديل شدند كه پيشتر با امثال آنها جنگيده و آنها را ساقط كرده بودند. آرتميو كروز در مرور زندگي اش، صريح و بي پرده با خود سخن مي گويد. خودش را سانسور نمي كند و در آخرين لحظه هاي زندگي، به اشتباه ها و خيانت هايش اعتراف مي كند. رمان را مي توان اعتراف نامه يا توبه نامه اي ديرهنگام از جانب يك قدرت روبه تباهي و اضمحلال تلقي كرد. سروان آرتميو حالاگذشته اش را پايمال كرده، افتخاراتش را زايل كرده، پاكي را از دست داده، آلوده و فاسد شده، معصوميتش را از دست داده و به خوبي واقف است كه خيانت ها و خطاهايش پاك شدني نيست و اعترافات دم مرگش فقط مي تواند از عذاب وجدان خودش بكاهد.
    «مرگ آرتميو كروز» يكي از بهترين نمونه هاي جريان سيال ذهن در ادبيات آمريكاي لاتين است. بخش اعظم رمان متشكل از گفتار دروني و ذهني و شرح حال راوي است. ذهن او مدام در رفت و برگشت است و وقايع مربوط به دوران انقلابي گري و چگونگي فاصله گرفتن او را از آرمان هايش به تصوير مي كشد. بخش هايي از رمان به نقد تفكرات كليسايي مي پردازد كه جست وجوي حق و عدالت را نوعي ناشكري مي داند و مي گويد نسبت به آنچه وجود دارد بايد راضي بود چراكه زندگي كوتاه است و نبايد دنبال افكار بلندپروازانه رفت. كارلوس فوئنتس در اين رمان ضمن نقد شرايط پس از انقلاب مكزيك، تفكرات محافظه كارانه كليسايي را نيز نقد مي كند.