منشات قائم مقام فراهانی با مقدمه و شرح لغات و ترکیبات و فهرست‌ها

منشآت میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی بی گمان یکی از شاهکارهای نثر فارسی است و با این که قائم مقام پیش از همه مرد سیاست و عمل است و نویسندگی او نیز به ایجاب ضرورت کار بوده، نه از راه تفنن یا هنر نمائی و او نوشته های خود را غالباً سرسری و با عجله انشاء می کرده و قلم می زده است با این همه، نوشته های وی از ذوق و حسن و سلیقه مایه وافر دارد و از دو نظر حائز کمال اهمیت و اعتبار است.

ارزش ادبی منشآت: قائم مقام به مقدار زیادی از عبارات متکلف و متصنع و مضامین پیچیده و تشبیهات بارد و نا به جا کاسته و تا اندازه ای انشای خود را، به ویژه در مراسلات خصوصی به سادگی و گفتار طبیعی نزدیک ساخته است.

نثر وی، بر خلاف آثار اسلاف او که پر از جمله ها و عبارت های طویل و قرینه سازی های مکرر و سجع های خسته کننده است، از جمله های کوتاه ترکیب یافته و قرینه ها به ندرت تکرار می شود. در تلفیق هر مزدوج دقت زیاد می کند و از سجع زیبایی که خاص سعدی و گلستان است، بهره مند می شود.

از ذکر القاب وتعریف های تملق آمیز حتی المقدور اجتناب می ورزد. به اشعار فارسی و عربی و آیات قرآنی و احادیث و اخبار که شیوه نویسندگان سابق است.

خیلی کمتر از اسلاف خود تمسک می جوید و بسیار به جا و به موقع به آن ها استشهاد می کند و گاهی از آوردن لغات و اصطلاحات تازه و متداول ، که به کار بردن آن ها برای نویسندگان و منشیان محافظه کار بسیار سخت و دشوار بود، پروا نمی کند و بالاخره نامه های او نسبت به رسم و عادات آن زمان جامع تر و فشرده تر و به ویژه در مواردی که میل ندارد مطلبی را روشن و صریح بنویسد موجز و کوتاه و با مقام و مقال متناسب است.