در سرزمین امام‌ باره‌ها(آرما)

شوهر آهو خانم، نخستین اثر علی محمد افغانی؛ یکی از مهمترین رمان های فارسی در پنجاه سال اخیر است که در سال 1340 منتشر شد و از همان نخستین ماه انتشار با اقبال گسترده بازار کتاب ایران روبرو شد. بى‌هیچ گمان بزرگترین رمان زبان فارسى به وجود آمده (با قید احتیاط)… شوهر آهوخانم آئینه تمام‌نماى اجتماع ما و به حقیقت دایره‌المعارف عظیمى است از زندگى دورانى که به شتاب سپرى مى‌شود.

هنر اصلى نویسنده در نحوه نگارش داستان و حتى در تعبیرات بکر و بى‌شمار و توصیف‌هاى گویاى او نیست؛ هنر بزرگ وى این است که با آفریدن ده‌ها انسان حقیقى و به جنبش در آوردن صدها حادثه واقعى، از یک دوران خاص اجتماعى پرده برگرفته و سیر واقعى آن را با همه زیروبم‌ها و سایه‌روشن‌هایش پدیدار گردیده است. على‌محمد افغانى در شوهر آهوخانم نشان مى‌دهد که نویسنده‌اى است تیزبین، که حرکات زن و مرد و کودک و حتى سگ و گربه را به خوبى مى‌بیند. از اختلافات آسیابان و نانوا تا دعوى دو هوو و کتک‌کارى زن و شوهر، همه را مى‌تواند چنان توصیف کند، که خواننده صحنه را پیش چشم خود مجسم ببیند، از اسرار زنان و عوالم کودکان خبر دارد. در هر گوشه از زندگى مى‌تواند زیبایى را ببیند و آن را با قدرت تمام ستایش کند، آدم‌هاى او آدم‌هاى واقعى هستند که در هر کجاى داستان پیدا شوند و گوشه‌اى از شخصیت آنها باز نموده شود. این گوشه با گوشه‌هاى دیگر که در جاهاى دیگرى دیده‌ایم، چنان جفت مى‌شود که از مجموع آنها آدم کامل و صحیح پدید مى‌آید.