کلیدر: کلید زبان در قفل تاریخ

این کتاب به تحلیل و واکاوی یکی از آثار برجسته ادبیات ایران به قلم محمود دولت‌آبادی با نام «کلیدر»  اختصاص یافته است؛ داستانی با شخصیت‌هایی که در یک‌سو نمادی از شرافت، درستکاری، پاکی و انسان آرمانی هستند و در سویی دیگر تا درجۀ حیوانی پلید پایین آمده‌اند. شاهکاری با لایه‌هایی قابل کشف و محتوایی جاودانه که از سوی نگارنده برای پویشی شگفت‌انگیز برگزیده شده تا باری دیگر شخصیت‌پردازی بی‌نظیر، روایت کم‌نقص، توصیفات دقیق و هنر والای دولت‌آبادی خودنمایی کند.

بدیهی است فضاسازی از عناصر اصلی در ادبیات داستانی است، زیرا با سایر عناصر در تعامل تنگاتنگ است. در رمانی با حجم و عظمت «کلیدر» و با سرزمین پهناور و کویری خراسان ایران، که ویژگی‌های طبیعی ـ جغرافیایی ـ اقلیمی آن، شیوه و سبک زندگی مردم، ریخت‌شناسی و حتی سرنوشت آنان را رقم می‌زند، این تأثیر و ارتباط صد چندان پررنگ می‌شود. در فصل اول این کتاب به فضاسازی این رمان پرداخته شده است.

فصل دوم کتاب به بررسی شخصیت‌های محور و اصلی رمان می‌پردازد؛ آنها در ضمن که فردیت خود را دارا هستند، می‌توانند نمایندۀ اقشار و انواع شخصیت‌های انسانی باشند، به طوری که احساس می‌کنیم بارها نمونه‌هایی از این دست را در اطراف خود و حتی در میان اقوام دیکر ایرانی، شاهده بوده‌ایم.  

دنیای شخصیت‌های رمان «کلیدر» تحت الشعاع مسائل تلخ اجتماعی و قومی است که کنشها و واکنشهای شخصی، اجتماعی، روانشناختی و حتی سیاسی را موجب می‌شود. درک این معضلات و درک چرایی تکرار آنها که به تدریج به صورت الگوهای مکرر اجتماعی، رفتاری و اخلاقی یا به بیانی منطقی‌تر، غیراخلاقی تبدیل شده و هنجارها را به ناهنجاری بدل ساخته است، آن چیزی است که پس از خوانش رمان «کلیدر» ملموس می‌گردد. در بعد اجتماعی، رمان مشکلات و آسیب‌شناسی آنها را با قلم نافذ و تأثیرگذار دولت‌آبادی مطرح نموده است و شواهد و مصادیق عینی آن را بر ما گشوده است. در فصل سوم به عوامل و علل اجتماعی و معلول‌های آن در طول رمان پرداخته شده است.